8Б1 - Kozimov Rasul Kozimaliyevich

Dasturlashga kirish

Dasturlash - bu kompyuterga ma'lum bir vazifani bajarish uchun ko'rsatmalar berish jarayoni. Bugungi kunda dasturlash dunyodagi eng talabgir kasblardan biriga aylangan.

Dasturlashni o'rganish mantiqiy fikrlash, muammolarni hal qilish va ijodkorlik ko'nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi.

Asosiy maqsad: dasturlashning asosiy tushunchalarini o'rganish va dasturlash tillarining ishlash prinsiplarini tushunish.

Dasturlash nima?

Dasturlash - bu kompyuter dasturlarini yaratish jarayoni bo'lib, unda dasturchi ma'lum bir algoritm asosida kod yozadi.

Dastur - bu ma'lum bir vazifani bajarish uchun berilgan ko'rsatmalar ketma-ketligi.

Dasturlash tillari inson tiliga yaqin sintaksisga ega
Kod yozishda maxsus qoidalar (sintaksis) dan foydalaniladi
Dastur kompilyator yoki interpretator tomonidan ishlov beriladi

Dasturlash tillari turlari

Dasturlash tillarini quyidagicha tasniflash mumkin:

Yuqori darajali tillar: Python, Java, C++, JavaScript
Past darajali tillar: Assembler, Machine code
Skript tillari: JavaScript, PHP, Python
Kompilyatsiya qilinadigan tillar: C, C++, Rust
Interpretatsiya qilinadigan tillar: Python, JavaScript, Ruby

Dasturlashning asosiy tushunchalari

Har qanday dasturlash tilida quyidagi asosiy tushunchalar mavjud:

O'zgaruvchilar (Variables): ma'lumotlarni saqlash uchun
Ma'lumotlar turlari (Data types): son, matn, mantiqiy qiymat
Operatorlar (Operators): arifmetik, solishtirish, mantiqiy
Shart operatorlari (Conditional statements): if, else
Tsikllar (Loops): for, while
Funksiyalar (Functions): qayta ishlatiladigan kod bloklari

O'zgaruvchilar (Variables)

O'zgaruvchilar - ma'lumotlarni saqlash uchun ishlatiladigan konteynerlar. Har bir o'zgaruvchi nom va qiymatga ega.

                    // O'zgaruvchilarni e'lon qilish misollari

                    var ism = "Ali";

                    let yosh = 25;

                    const PI = 3.14;

var: eski usul, global va funktsiya doirasida ishlaydi
let: zamonaviy, blok doirasida ishlaydi
const: o'zgarmas qiymatlar uchun

Ma'lumotlar turlari (Data Types)

Dasturlash tillarida turlicha ma'lumotlar turlari mavjud. Asosiylari:

Number: butun va haqiqiy sonlar (15, 3.14)
String: matnlar ("Salom", 'Dunyo')
Boolean: mantiqiy qiymatlar (true, false)
Array: ro'yxatlar ([1, 2, 3])
Object: ob'ektlar ({ism: "Ali", yosh: 25})
Null va Undefined: maxsus qiymatlar

Operatorlar (Operators)

Operatorlar - o'zgaruvchilar va qiymatlar ustida amallar bajarish uchun ishlatiladi.

Arifmetik operatorlar: +, -, *, /, %
Tayinlash operatorlari: =, +=, -=, *=
Solishtirish operatorlari: ==, ===, !=, >, <
Mantiqiy operatorlar: &&, ||, !

                    let a = 10;

                    let b = 5;

                    let yigindi = a + b; // 15

                    let katta = a > b; // true

Shart operatorlari (Conditionals)

Shart operatorlari dastur ijrosini shartga qarab boshqarish imkoniyatini beradi.

                    let yosh = 18;

                    if (yosh >= 18) {

                      console.log("Siz voyaga yetgansiz");

                    } else {

                      console.log("Siz hali voyaga yetmagansiz");

                    }

if: agar shart bajarilsa
else: aks holda
else if: yangi shart tekshirish
switch: bir nechta shartlarni tekshirish

Tsikllar (Loops)

Tsikllar - bir xil amallarni takrorlash uchun ishlatiladi. Bu kodni qayta-qayta yozishning hojati yo'q.

                    // for tsikli

                    for (let i = 0; i < 5; i++) {

                      console.log(i); // 0, 1, 2, 3, 4

                    }

                    // while tsikli

                    let i = 0;

                    while (i < 5) {

                      console.log(i);

                      i++;

                    }

Funksiyalar (Functions)

Funksiyalar - ma'lum bir vazifani bajaradigan kod bloklari. Ularni qayta-qayta chaqirish mumkin.

                    // Funksiya e'lon qilish

                    function salomBer() {

                      console.log("Salom!");

                    }

                    // Parametrli funksiya

                    function salomBer(isim) {

                      console.log("Salom, " + isim + "!");

                    }

                    // Funksiyani chaqirish

                    salomBer("Ali"); // "Salom, Ali!"

Massivlar (Arrays)

Massivlar - bir nechta qiymatlarni saqlash uchun ishlatiladigan ma'lumotlar strukturasi.

                    // Massiv yaratish

                    let mevalar = ["olma", "banan", "anor"];

                    // Elementlarga murojaat

                    console.log(mevalar[0]); // "olma"

                    console.log(mevalar.length); // 3

                    // Yangi element qo'shish

                    mevalar.push("uzum");

                    console.log(mevalar); // ["olma", "banan", "anor", "uzum"]

Ob'ektlar (Objects)

Ob'ektlar - kalit:qiymat juftliklaridan tashkil topgan ma'lumotlar strukturasi.

                    // Ob'ekt yaratish

                    let talaba = {

                      ism: "Ali",

                      yosh: 20,

                      fakultet: "Dasturiy injiniring"

                    };

                    // Xususiyatlarga murojaat

                    console.log(talaba.ism); // "Ali"

                    console.log(talaba["yosh"]); // 20

                    // Yangi xususiyat qo'shish

                    talaba.guruh = "D-211";

Dasturlash paradigmalari

Dasturlashda turli paradigmalar mavjud. Eng mashhurlari:

Protsedural dasturlash: ko'rsatmalar ketma-ketligi
Ob'ektga yo'naltirilgan dasturlash (OOP): ob'ektlar va klasslar
Funksional dasturlash: funksiyalar va toza hisoblash
Hadga yo'naltirilgan dasturlash: parallel va asinxron dasturlash

Zamonaviy dasturlash tillari ko'pincha bir nechta paradigmalarni qo'llab-quvvatlaydi.

Dastur yaratish jarayoni

Dastur yaratish bir necha bosqichlardan iborat:

Muammoni tahlil qilish: vazifani aniqlash
Loyiha rejasini tuzish: algoritm va struktura
Kod yozish: dasturlash tilida amalga oshirish
Testlash: xatolarni aniqlash va tuzatish
Hujjatlashtirish: kodni izohlash
Taqdim etish: foydalanuvchiga yetkazish
Qo'llab-quvvatlash: yangilanishlar va xatolar tuzatish

Dasturlash muhiti

Dasturlash uchun quyidagi vositalar kerak bo'ladi:

Matn muharriri (Text editor): VS Code, Sublime Text
IDE (Integrated Development Environment): PyCharm, WebStorm
Kompilyator yoki interpretator: kodni ishlovchi
Debugger: xatolarni topish vositası
Version control system: Git, SVN

Boshlang'ichlar uchun VS Code yoki PyCharm kabi muhitlar tavsiya etiladi.

Dasturlashni o'rganish uchun maslahatlar

Dasturlashni o'rganishda quyidagi maslahatlar foydali bo'ladi:

Oddiy loyihalardan boshlang
Kodni muntazam yozing (har kuni kamida 30 daqiqa)
Boshqa dasturchilarning kodini o'rganing
Loyihalarni qiling va portfoliongizni yarating
Dasturchilar jamiyati bilan aloqada bo'ling
Xatolardan qo'rqmang, ularni tuzatish orqali o'rganing
Har doim yangi narsalarni o'rganishga tayyor bo'ling

Yakun

Dasturlash - bu qiziqarli va foydali kasb bo'lib, sizga mantiqiy fikrlash, muammolarni hal qilish va ijodkorlik ko'nikmalarini rivojlantirish imkoniyatini beradi.

Dasturlashni o'rganish uchun hech qachon kech emas. Bugundan boshlashingiz mumkin!

Eslatma: Dasturlashda muvaffaqiyatning kaliti - bu izchillik va doimiy amaliyotdir.

Keyingi darslarda biz Python dasturlash tilini o'rganamiz va amaliy loyihalar qilamiz.